یادمان جان باختگان زمین لرزه ۲۵ شهریور ۱۳۵۷ طبس
خشكشوئی آنلاین: بیست و پنج شهریور، سالروز زمین لرزه ۲۵ شهریور ۱۳۵۷ است. زلزله طبس با بزرگای ۷.۴ در ساعت ۱۹: ۰۶ در هنگام غروب آفتاب، و در حدود یك ربع ساعت پس از اذان مغرب، با كشته شدن حدود ۴۰ درصد از ساكنان شهرستان طبس همراه بود. تعداد تلفات ثیبت شده حدود ۶۵۰۰ نفر است (گزارش كارشناسی سازمان برنامه، مهر ماه ۱۳۵۷).
البته در خود شهر طبس در هنگام حادثه حدود ۱۲۰۰۰ نفر ساكن بودند كه حدود نیمی از آنها كشته شدند. این یكی از بیشترین میزان های تلفات در هنگام زلزله –كه در نیمه شب هم رخ نداده-در یك شهر است. این در شرایطی است كه در زمین لرزه بم كه در ساعت ۵: ۲۵ صبح با بزرگای ۶.۵ در شهری با حدود ۸۰ هزار جمعیت رخ داد، حدود ۳۳ هزار نفر كشته شدند (حدود ۴۰ درصد).
تلفات بالای انسانی زلزله طبس در شرایطی رخ داد كه شهر تاریخی طبس و همه بناهای تاریخی آن عملا نابود شد و بعد از رخداد زلزله اثری از آن شهر زیبای تاریخی حاشیه كویری مركزی ایران باقی نماند.
در زمانی كه زلزله طبس رخ داد كشور در ایام پس از كشتار جمعه سیاه در ۱۷ شهریور ۱۳۵۷ در تلاطم انقلاب اسلامی قرار داشت. پس از وقوع زمین لرزه هم شایعات و افسانه هایی در خصوص طبیعی نبودن زلزله طبس و ربط آن به افسانه زباله های هسته ای دفن شده، یا انفجار عمدی در نزدیكی طبس از جانب آمریكا یا شوروی) بر سر زبان ها افتاد كه تا سال ها بعد هم حتی در بازدیدی كه نگارنده در آبان ماه ۱۳۷۳ و آذر ماه ۱۳۷۵، و شهریور ۱۳۸۷ از طبس داشت چنین داستان هایی از برخی از ساكنان طبس شنیده می شد.
اینجا باید تاكید كنم كه مطالعه نگاشت های این زلزله كاملا نشان داده است كه رخدادی طبیعی بوده كه كانون آن در ژرفای (عمق) حدود ۱۰ كیلومتری سطح زمین قرار داشته است، و سازوكار آن هم با دقت تعیین شد كه تلفیقی از فشاری و امتداد لغز و نشان داده است كه این زلزله یك زلزله كاملا طبیعی با دلیل گسیختگی در گسل طبس در طول حدود ۸۰ كیلومتر بوده است. مهمترین نگاشت لرزه نگاشت زلزله طبس، شتابنگاشت آن بود كه در ایستگاه شتابنگاری كه از جانب زنده یاد مهندس علی اكبر معین فر در محل بیمارستان شیر و خورشید طبس نصب و راه اندازی شده بود، به ثبت رسید.
بررسی شتاب نگاشت زلزله طبس كه تا سالها پس از مهمترین نگاشت زلزله ثبت شده در نزدیك یك گسل زمین لرزه ای در دنیا و با بزرگای بیشتر از ۷ بود، و در طراحی های سازه های مهم بسیار از آن استفاده شد و همچنان می شود، نشان داده است كه هم از نظر ژرفای رخداد و هم ساز و كار آن و اثر سطحی گسلش، پدیده كاملا زمین شناختی بوده و به هیچ عنوان هیچ فعالیت بشری نه می توانسته آنرا ایجاد كند و نه آنرا (به هیچ ترتیبی) تحریك كند. یادآوری می شود كه نگاشت زلزله ۱۳۵۷ طبس بزرگترین نكته ای كه در مورد زلزله طبس باید بر آن تصریح كرد آن است كه رخداد آن در زمان دولت كوتاه مدت شریف امامی بود و بازسازی زلزله طبس به زمان اوج انقلاب اسلامی و سپس، برقرار دولت موقت مهندسس تاجر و سال های اول انقلاب اسلامی و سپس جنگ تحمیلی مربوط شد. در چنین زمانی و بر پایه گزارش های موجود بازسازی كامل شهر طبس عملا تا سال ۱۳۶۱ و در زمانی كه كشور در گیر جنگ تحمیلی هم شده بود، طول كشید. همه اینها سبب شده بود كه زلزله طبس و بازماندگان آنها در شرایط بدی هم از نظر رخداد ناگهانی این سانحه مهم قرار گرفتند و هم از نظر آنكه تا سال ها پس از رخداد زلزله، اولویت های اصلی در كشور مسائل دیگری غیر از مبحث زلزله باشد.
از سوی دیگر آمار سرشماری ۱۳۸۵ نشان داده است كه شهرستان طبس و حومه در این سال در حدود ۳۰هزار نفر جمعیت داشته است. این مورد نشان داده است كه شهرستان طبس پس از زلزله طبس علاوه برآنكه حدود ۴۰ درصد از ساكنان خویش را از دست داده است، ولی در سه دهه پس از زلزله هم روند مهاجرت به نحوی بوده كه جمعیت سه دهه پس از رخداد هم به جمعیت پیش از زمین لرزه ۱۳۵۷ نرسیده است.
زلزله طبس از نظر نگاشت شتابنگاری هم همچنان و بعد از ۳۵ سال مهمترین و شدیدترین نگاشت ثبت شده شتابنگاری ایران را از سال ۱۳۵۳ تا كنون در برجای گذاشته است. انرژی و دوام جنبش هم همچنان نگاشت لرزه اصلی ثبت شده در محل ساختمان شیر و خورشید سرخ طبس قوی ترین نگاشت ثبت شده در ایران است. همه اینها نشان داده است كه در شرایط نزدیك به گسل (اثر سطحی گسل زمین لرزه ای طبس از حدود ۵ كیلومتری شرق طبس عبور كرد)، چه اتفاق شدید و فاجعه باری رخ داده است.
نگارنده با مطالعه نگاشت های زلزله طبس و اثر حوزه نزدیك گسل كه به وضوح در این نگاشت ها دیده می شود بر این باور است كه حتی اگر ساختمان بلند مرتبه هم در طبس وجود داشت، از ویرانی و تخریب در اثر رخداد زلزله طبس در امان نمی ماند.
یادآور می شوم در بازسازی طبس، شهر كاملا تغییر چهره داد و امروزه متاسفانه اثری از میراث تاریخی و فرهنگی گذشته طبس جز در عكسها و یادهای مردمان بازمانده از زلزله باقی نمانده است. ولی بطور قطع مهمترین سرمایه ای كه از بین رفت، جان عزیز حدود ۱۵ هزار نفر از هم میهنانمان بود كه به روان همه آنها درود می فرستیم.
* زمین شناس و استاد پژوهشگاه زلزله شناسی
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب