اسباب كشی كه یك قرن طول كشید
به گزارش خشكشوئی آنلاین ایسنا نوشت: میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بعد از یك صد سال جابه جایی با تاریخی متلاطم، سرانجام در یك وزارتخانه به یكدیگر گره خوردند.
اولین جرقه ی تشكیل دستگاهی در رابطه با میراث فرهنگی در دوره قاجار و به هنگام انقلاب مشروطه زده شد. روزگاری كه سفر اروپایی ها برای كشف رازهای دیرینه شناسی ایران رو به افزایش بود. آن وقت كه دومورگان فرانسوی در شوش مشغول كاووش بود. «مرتضی قلی خان صنیع الدوله» كه ریاست وزارت معارف و اوقاف را به عهده داشت، می خواست اداره عتیقات را راه بیاندازد تا حفاری های تجاری را سر و سامان دهد اما رویای وی در سال های ۱۲۹۵ و ۱۲۹۷ خورشیدی به واقعیت رسید. از اداره عتیقه تا مخدوش شدن یك خواب آرام نخستین اداره «عتیقات یا باستان شناسی» در ساختمان قدیم اداره معارف در شمال مدرسه دارالفنون بود كه زیر نظر «ایرج میرزا جلال الملك» ادامه می شد. به ساختمان موزه ملی می گفتند و ۲۷۰ قلم شئ را در آن به معرض نمایش گذاشته بودند. در سال ۱۳۰۴ و در دوره پهلوی اول، عمارت مسعودیه را برای وزارت معارف خریدند. آثار موزه ملی را به تالار آیینه عمارت مسعودیه بردند تا این كه انجمن آثار ملی تشكیل شد و اساسنامه ای را هم برای آن نوشتند. چهار سال بعد «آندره گدار»، معمار و دیرینه شناس فرانسوی كه به استخدام دولت ایران درآمده بود مدیر اداره عتیقات (باستان شناسی و موزه) شد. یك سال بعد از این (۱۳۰۹ خورشیدی) قانون عتیقات در مجلس ایران مصوب شد. سال ۱۳۴۳ در ادامه تاسیس وزارت فرهنگ و هنر، اداره كل موزه ها، مركز دیرینه شناسی ایران، دفتر آثار تاریخی، اداره كل موزه های سنتی، موزه ایران باستان، اداره كل بناهای تاریخی، سازمان حفاظت از آثار باستانی هم تشكیل شد. این وزارتخانه پس از انقلاب جمهوری اسلامی منحل شد و مدیریت اداره های كه نقش و هویت میراث فرهنگی داشتند، بین وزارتخانه های «فرهنگ و آموزش» و «فرهنگ و ارشاد اسلامی» چند پاره شد. در سال ۱۳۶۴ قانون مجلس به وزارت فرهنگ و آموزش عالی اجازه داد از ادغام ۱۱ واحد پراكنده در وزارتخانه های فرهنگ و ارشاد اسلامی و فرهنگ و آموزش عالی، سازمان میراث فرهنگی را به صورت سازمانی وابسته به خود تشكیل دهد. برخی باستان شناسان این دوران را كه اتفاقا در سایه جنگ تحمیلی بود، به لحاظ پژوهش های دیرینه شناسی و قوانین محفاظتی آثار تاریخی به خصوص بعد از جریان غارت برخی كاخ ها، «درخشان» می نامند. خواب آرام سازمان میراث فرهنگی و باستان شناسان فقط ۱۸ سال طول كشید، تا دی ماه سال ۱۳۸۲ كه مجلس شورای اسلامی طرح دولت وقت را در ارتباط با ادغام سازمان های میراث فرهنگی و ایرانگردی و جهانگردی با وجود مخالفت های بسیار تصویب كرد. مخالفان بر این باور بودند كه استقلال میراث فرهنگی با این ادغام مخدوش خواهد شد. سازمانی كه پس از سال ۱۳۵۷ چندان جدی گرفته نشد و جابه جایی تشكیلاتی آن درست اتفاق نیافتاد و به قول بعضی از مدیران میراث فرهنگی همچون محمدحسن محبعلی، حتی برای آن اساسنامه ای نوشته نشده بود. جهانگردی در ۸۴ سال عقبه ی پر فراز و نشیب سازمان ایرانگردی و جهانگردی به دوره پهلوی اول برمی گردد، به سال ۱۳۱۴ كه اداره «جلب سیاحان خارجی و تبلیغات» در زیر مجموعه وزارت كشور تشكیل شد. سال ۱۳۲۰ با آخر دوره شاهنشاهی رضا خان، «شورای جهانگردی» در اداره سیاسی وزارت كشور تشكیل شد كه حدود یك دهه عمر كرد و در سال ۱۳۳۳ جایگاه آن به اداره «امور جهانگردی» ارتقاء یافت و همزمان گام هایی برای تهیه قوانین مربوط به ورود و خروج شهروندان بیگانه برداشته و خط مشی های جهانگردی ترسیم شد. سال ۱۳۴۲ روزهای در اوج گردشگری ایران بود كه سازمان «جلب سیاحان» تشكیل شد. سازمانی كه یادآور اداره «جلب سیاحان خارجی و تبلیغات» در زمان پهلوی اول بود. «جلب سیاحان» زیر نظر مستقیم نخست وزیر مدیریت می شد و توسعه مواصلات و ارتباطات كشور و هماهنگی و نظارت بر تمام فعالیت های جهانگردی كشور را به عهده داشت. از همان سال بود كه زنجیره ای از مهمانسراهای جهانگردی در محور گردشگری بازرگان- تبریز- سلطانیه- تهران- اصفهان- شیراز ساخته شد كه همچنان درحال خدمات رسانی هستند. این سازمان دارای شورایی با تركیب وزارتخانه های اقتصاد، كشور، فرهنگ و هنر، برنامه و بودجه، كانون جهانگردی هم بود، آنچه كه تلاش شد در دوره حاضر با عنوان شورایعالی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شبیه سازی شود اما پریشانی در تشكیل جلسه های آن، این شورا را به قدر كافی مقتدر و نافذ نشان نمی دهد. سال ۱۳۵۳ سازمان جلب سیاحان به وزارت اطلاعات پیوست و وزارتخانه جدیدی با عنوان «اطلاعات و جهانگردی» شكل گرفت كه تا سال ۱۳۵۷ با همین هویت به فعالیت خود ادامه داد. با پیروزی انقلاب اسلامی وزارتخانه «فرهنگ و ارشاد اسلامی» تغییر نمود، از ادغام دو وزارتخانه «اطلاعات و جهانگردی» و «فرهنگ و هنر» تشكیل شد و جایگاه جهانگردی در حد معاونت امور سیاحتی و زیارتی تقلیل داده شد كه بعدها مصوبه شورایعالی اداری را گرفت و سازمان «ایرانگردی و جهانگردی» در همان وزارتخانه تشكیل شد كه تا زمان ادغام با میراث فرهنگی در سال ۱۳۸۲، با همین عنوان مدیریت می شد. اما در سال ۱۳۸۵ دولت وقت، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری را كه بعد از گذشته سه سال همچنان از مدیریت جزیره ای بین دو بخش ادغام شده ی میراث فرهنگی و گردشگری رنج می برد، طویل تر كرد. شورایعالی اداری كشور تصویب كرد كه سازمان صنایع دستی كشور از وزارت صنایع و معادن با كلیه اختیارات، تعهدات، امكانات، نیروی انسانی و غیره جدا و به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ملحق شود تا این سازمان با عنوان «میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری» به فعالیت خود ادامه دهد. مصوبه ای كه در آن زمان اعتراض مجلس شورای اسلامی را برانگیخت؛ چونكه بدون نظرخواهی و رأی آنها درباره این الحاق تصمیم گیری شده بود. هنر دست مشروطه رسمیت بخشیدن به هویت قانونی و ساختار تشكیلاتی آن همانند میراث فرهنگی به دوره مشروطه برمی گردد، سال ۱۳۲۸ قمری كه مجلس «قانون اداری وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه» را تصویب كرد و پس از انقلاب مشروطه این وزارتخانه رسمیت پیدا كرد. اسناد تاریخی نشان داده است با وجود چنین جایگاهی اما صنایع دستی تا سال ۱۳۴۷ خورشیدی به فراموشی سپرده شده بود تا این كه هیات وزیران تصویب كرد، مركز صنایع دستی در وزارت اقتصاد به امور مربوط بپردازد. دیری نپایید كه این مركز منحل و این دفعه با هویت دیگری در وزارت صنایع و معادن به فعالیت خود ادامه داد. در سال ۱۳۵۴ آن مركز به دو بخش سازمان صنایع دستی و شركت سهامی فروشگاه های صنایع دستی تقسیم شد، دورانی كه برای صنایع دستی ایران «طلایی» و به عبارتی ساده، پر رونق بود. تشكیلات صنایع دستی در سال ۱۳۶۰ در هم ادغام شد و با یك اساسنامه جدید به صورت شركت دولتی زیر نظر وزارت صنایع، قرار گرفت كه عنوان آن در چارت تشكیلاتی «سازمان صنایع دستی» بود. سال ۱۳۶۹ فعالیت های بازرگانی سازمان صنایع دستی را كه قبلا شركت سهامی فروشگاه ها انجام می داد، به ۱۰ شركت منطقه ای محول شد كه هفت سال بعد آنها هم منحل شدند و شركت بازرگانی صنایع دستی جای آنها را در سازمان صنایع دستی گرفت. سال ۱۳۸۳ سرانجام قانون تاسیس سازمان صنایع دستی ایران در مجلس مصوب شد كه همچنان به فعالیت خود در مجموعه وزارت صنایع و معادن ادامه می داد و یكی از بخش های نحیف و كم اعتبار این وزارتخانه محسوب می شد تا این كه سال ۱۳۸۵ در سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ادغام و به یكی از معاونت های آن تبدیل شد. دولت وقت میل به بزرگ تر كردن این سازمان داشت، برای همین در دوره هایی حتی الحاق سازمان حج و زیارت و مركز ملی فرش ایران را تا مرز نهایی شدن، پیش برد كه با مداخله از بیرون دولت به این زیاده خواهی ها فیصله داده شد. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كه سرانجام روز گذشته (دوشنبه ۱۳ تیرماه سال ۱۳۹۸) تایید شورای نگهبان برای تبدیل به وزارتخانه را گرفت، در آن سال ها بارها گسسته شد. پس از الحاق صنایع دستی همزمان با طرح ایده انتقال پایتحت اداری از تهران، رئیس وقت این سازمان بعنوان اولین داوطلب در دولت نهم تصمیم گرفت معاونت تازه نفس صنایع دستی را به استان اصفهان انتقال دهد. در ادامه ی این سیاست معاونت میراث فرهنگی و پژوهشگاه این سازمان كه مجهز به اسناد پرارزش تاریخی و گزارش های كاووش های دیرینه شناسی بود، به شیراز منتقل شد. محمدحسن محبعلی كه اولین معاون حفظ و احیای سازمان میراث فرهنگی بود، در مصاحبه ای با نگاه به آن دوره ی مدیریتی كه به سیاست آمیخته شده بود، گفته است: «انتقال به شیراز خسارت زیادی به میراث وارد كرد. بیشتر كارشناسان شرایط انتقال به شیراز را نداشتند. خویش را بازنشسته كردند. یا بازخرید شدند و یا دور كاری را برگزیدند. از ۵۰۰ كارشناس میراث حدود ۸۰ نفر این نقل و انتقلات را پذیرفتند و بقیه تماما متفرق شدند. رفت و آمدی كه شد هزینه بسیار سنگینی وارد كرد و كتابخانه، مركز اسناد، پژوهشگاه میراث و... صدمه جدی دیدند، درحالیكه بعنوان نمونه كتابخانه میراث یكی از وزین ترین و بهترین كتابخانه سطح كشور است ومتاسفانه همه همچون كارشناسان از بین رفتند. » با وجود شكایت های بسیار از این جابه جایی هایِ بدون مطالعه كه به دفتر ریاست جمهوری هم رسید، اما هیچ گاه روسای وقت سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بازخواست نشدند و یا حتی مورد پرسش قرار نگرفتند و تنها رؤسای پسین این سازمان در دولت های بعدی وقایع گذشته را یك «ویرانی فاجعه بار» توصیف كردند. سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كه سرمایه عظیمی از میراث فرهنگی مادی و معنوی كشور را در بر دارد، با عقبه و تاریخی ناپایدار، درحالی مقرر است به وزارتخانه تبدیل گردد كه همچنان گسست های سه معاونت اصلی بزرگ ترین چالش آن به شمار می آید. ضمن آن كه از چشم انداز ۲۰ ساله عقب بوده و به ساختار تشكیلاتی و نیروی انسانی آن هم نقد وارد است؛ نقدهایی كه از كارشناسان گرفته تا مسؤولان حال حاضر سازمان هم به آن اذعان دارند. 2323
این مطلب را می پسندید؟
(1)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب